Mắt là một bộ phận có cấu trúc tinh vi, phức tạp. Với mắt thường, các bác sĩ nhãn khoa khó có thể nhận biết được tình trạng của một số bệnh không có biểu hiện cụ thể bên ngoài ở giai đoạn đầu. Việc kết hợp sử dụng các thiết bị quang học như kỹ thuật chụp OCT bán phần sau nhãn cầu khắc phục được một số nhược điểm của phương pháp khám lâm sàng hay siêu âm, giúp các bác sĩ nhãn khoa chẩn đoán sớm, chính xác và thuận tiện theo dõi diễn biến bệnh trong suốt quá trình điều trị để có biện pháp can thiệp thích hợp.

I. CHỤP CẮT LỚP OCT LÀ GÌ?

OCT là tên viết tắt tiếng Anh của từ Optical Coherence Tomography, có thể hiểu sang tiếng Việt là chụp cắt lớp quang học. Về nguyên lý hoạt động OCT có nguyên lý gần giống như siêu âm nhưng người ta dùng ánh sáng thay cho sóng âm. Như vậy nếu các môi trường mắt không bị vẩn đục lắm ta có thể dùng OCT quan sát tất cả các cấu trúc của mắt trên không gian 3 chiều, giống như dùng một con dao cắt thật mịn và mỏng các cấu trúc của nhãn cầu với độ phân giải cực cao, không xâm lấn vào tổ chức của mắt đồng nghĩa với không đau đớn và chảy máu.

Siêu âm A loại tốt nhất cũng chỉ đảm bảo độ phân giả khoảng 100 micron( 1/10 của mm) thế nhưng OCT đem đến độ phân giải tới 10-20 micron. Do vậy OCT cho ta nghiên cứu ở cấp độ vi thể chứ không phải là đại thể như các thiết bị nhãn khoa khác.

Cần lưu ý ngay rằng màu sắc hiển thị trên kết quả OCT hoàn toàn là mã hóa chứ không phải là màu thật. Màu sắc được mã hóa để phân biệt các cấu trúc mô và mặt tiếp xúc. Các cấu trúc phản quang mạnh thường được có gam màu đỏ hoặc vàng.

Hình ảnh chụp OCT tại game bài đổi thưởng

II. NHỮNG ƯU ĐIỂM CỦA CHỤP OCT

• Chụp OCT  khắc phục được một số nhược điểm của phương pháp khám lâm sàng hay siêu âm, giúp các bác sĩ nhãn khoa chẩn đoán sớm, chính xác và theo dõi diễn biến bệnh trong suốt quá trình điều trị để có biện pháp điều trị thích hợp.
• Chụp cắt lớp võng mạc có thể coi như một hình thức chụp CT scanner nhưng tỉ mỉ hơn, chính xác hơn, có thể nói là ở mức vi thể.
• Độ phân giải của OCT đạt mức 10 micron trong khi siêu âm B chỉ là 150 micron cho phép đánh giá sự thay đổi rất nhỏ trong các lớp cấu trúc võng mạc và gai thị.
• OCT  sử dụng nguyên lý ánh sáng, không đau, không chảy máu nên có thể thực hiện nhiều lần trên một bệnh nhân, phương pháp này không tiếp xúc trực tiếp với mắt nên không gây bất kỳ biến chứng nào cũng như sự khó chịu cho người bệnh.
• OCT cho phép nghiên cứu cả về mặt định tính cũng như định lương các cấu trúc của võng mạc. Trong quá trình định hướng điều trị, theo dõi và tiên lượng bệnh, chụp cắt lớp võng mạc cũng có vai trò quan trọng.
• OCT cho phép phân tích, đo đạc, dựng bản đồ, lưu trữ ảnh và số liệu, dữ liệu… của các lần thăm khám trước đó và có chương trình so sánh kết quả giữa các lần thăm khám nhằm đánh giá tiến triển của bệnh.

III. CHỤP OCT ĐƯỢC CHỈ ĐỊNH TRONG NHỮNG TRƯỜNG HỢP NÀO?

Bác sĩ thường đưa ra chỉ định chụp cắt lớp võng mạc OCT để chẩn đoán hay theo dõi các bệnh liên quan đến võng mạc hoàng điểm như:

• Bệnh hắc võng mạc trung tâm thanh dịch: Chụp OCT giúp bác sĩ thấy được dịch tích tụ giữa lớp thần kinh cảm thụ và lớp biểu mô sắc tố của võng mạc, đo được kích thước của khối dịch. Ngoài ra, bác sĩ nhãn khoa còn có thể xác định được vị trí của điểm dò qua vị trí tổn hại hoặc bong lớp biểu mô sắc tố.
• Bệnh lỗ hoàng điểm: Xác định lỗ hoàng điểm và đo được kích thước của nó. Đồng thời, có thể thấy được co kéo dịch kính võng mạc gây ra lỗ hoàng điểm và chiều dày võng mạc vùng xung quanh.
• Phù hoàng điểm: Đặc biệt là phù hoàng điểm dạng nang, cho phép đánh giá mức độ phù hợp hoàng điểm thông qua chiều dày của vùng hoàng điểm phù.
• Màng trước võng mạc co kéo dịch kính võng mạc.
• Phù võng mạc trong các bệnh khác nhau như tắc tĩnh mạch trung tâm võng mạc, bệnh võng mạc đái tháo đường…
• Bệnh thoái hóa hoàng điểm tuổi già, tân mạch võng mạc, tân mạch dưới võng mạc…
• Ứng dụng trong việc chẩn đoán và theo dõi các bệnh gai thị, đặc biệt là đánh giá mức độ tổn hại gai thị trong bệnh lý glaucoma. Chụp OCT còn đánh giá được mức độ teo lõm gai thị, tỷ lệ C/D theo đường kính dọc, ngang, theo diện tích đánh giá viền thần kinh gai thị…
• OCT còn cho phép lưu giữ và so sánh kết quả giữa các lần thăm khám, do vậy giúp cho bác sĩ dễ dàng theo dõi sự tiến triển của bệnh trong quá trình điều trị.

Phương pháp này không tiếp xúc trực tiếp với mắt nên bệnh nhân không cảm thấy khó chịu khi thực hiện kỹ thuật này

IV. QUY TRÌNH THỰC HIỆN KỸ THUẬT CHỤP OCT

Bạn cần chuẩn bị gì trước khi chụp OCT?
Chụp OCT khá đơn giản và nhanh chóng, bạn không cần chuẩn bị gì đặc biệt. Bác sĩ sẽ hướng dẫn bạn các bước tiến hành trong quá trình chụp OCT. Bác sĩ nhãn khoa có thể cho bạn sử dụng một loại thuốc nhỏ mắt đặc biệt, giúp đồng tử mở rộng khiến quá trình kiểm tra võng mạc dễ dàng hơn.

Quy trình chụp OCT được thực hiện như thế nào?
Đầu tiên, bạn sẽ đặt cằm lên vị trí của thiết bị y tế chuyên dụng và nhìn thẳng vào ống kính. Đừng quá lo lắng, sẽ không có thứ gì chạm vào mắt bạn. Quá trình chụp OCT chỉ mất khoảng vài phút cho mỗi mắt.

Ngoài ra, bạn còn phải trải qua giai đoạn kiểm tra thị lực bằng cách đọc vào bảng chữ cái chuyên dùng. Tổng thời gian cho một quá trình kiểm tra và chụp OCT thường mất tầm 45 phút.

Sau khi chụp OCT, bạn có thể gặp tác dụng phụ gì?
Đồng tử mắt có thể vẫn còn giãn do tác dụng của thuốc nhỏ mắt, bạn có khả năng bị nhạy cảm với ánh sáng trong vòng vài giờ sau khi chụp OCT.

V. NHỮNG LƯU Ý KHI THỰC HIỆN CHỤP OCT

Một số trường hợp không thể chụp OCT
Bởi vì nguyên tắc của OCT là sử dụng sóng ánh sáng nên nếu mắt bạn mắc phải những tình trạng gây cản trở ánh sáng đi qua mắt sẽ không tiến hành chụp OCT được. Chẳng hạn như:

• Đồng tử co nhỏ dưới 3 mm
• Đục môi trường trong suốt của mắt như: sẹo giác mạc, thủy dịch vẩn đục, đục thủy tinh thể, đục dịch kính, xuất huyết dịch kính…
• Trẻ em hoặc bệnh nhân quá già yếu không phối hợp trong quá trình thăm khám.
• Người bệnh không định thị được do thị lực kém.